Jak stymulować mowę małego dziecka?
– logopedyczne porady dla rodziców.
1. Wykonuj z dzieckiem ćwiczenia oddechowe utrwalające prawidłowy sposób oddychania.
Pamiętaj, żeby pomieszczenie było przewietrzone. Wybierz jedno lub dwa ćwiczenia i wykonaj je
jeden raz. Ćwiczeń oddechowych nie może być zbyt wiele, aby u dziecka nie doszło do zawrotów
głowy.
PRZYKŁADY:
- Dmuchanie baniek mydlanych – najpierw dużo malutkich baniek (mocny wydech), a potem próba nadmuchania jak największej bańki (wydech musi być długi i słaby).
- Dmuchanie w płomień świecy, tak aby nie zgasła. Ćwiczenie to powinno być wykonywane zawsze pod kontrolą osoby dorosłej.
- Chuchamy na lusterko.
- Dmuchamy na wiatraczek, na kartkę, pasek papieru.
- Dmuchamy na wiszące na nitce papierowe zabawki, watkę.
- Rozdmuchujemy rozsypane na stole owoce jarzębiny, groch, fasolę, chrupki w różne strony.
- Zaganiamy papierową myszkę do norki ułożonej z klocków.
- Dmuchamy na papierowe łódeczki pływające po wodzie.
- Zabawa: „Mecz piłkarski”- dmuchanie lekką piłeczką po stole do bramek wykonanych z klocków, pudełek.
- Zabawa „Wyścigi”- rysowanie trasy na dużej kartce papieru i przedmuchiwanie po niej papierowych kulek lub lekkich zabawek ( może być przez słomkę).
- Zdmuchiwanie z dłoni zagniecionych papierowych kulek, lekkich piłeczek, kulek z waty, piórek.
- Muchomor – kładziemy przed dzieckiem obrazek z muchomorem bez kropek. Na stoliku rozkładamy kilka białych papierowych kropek. Zadaniem dziecka jest przenieść przy użyciu słomki kropkę na kapelusz grzybka, przysysając ją. Ćwiczenie to można dowolnie modyfikować, np. używając obrazka z jeziorkiem i rybkami, swetrem i guzikami, choinką i bombkami, drzewkiem i listkami itd.
2. Wykonuj z dzieckiem ćwiczenia usprawniające pracę narządów artykulacyjnych.
Narządy mowy można usprawnić przez gimnastykę. Ćwiczenia należy wykonywać stopniowo, bez
nadmiernego forsowania mięśni. Wskazane są ćwiczenia krótkie (10-15 min.), ale częste, najlepiej
przed lustrem, aby dziecko mogło naśladować ruchy osoby dorosłej. Ćwiczenia powinny być
prowadzone w formie zabawowej, np. rodzic opowiada dziecku o kotku, naśladując zachowanie
zwierzątka, które wstało, ziewa, pije mleczko, oblizuje się itp.
PRZYKŁADY:
Ćwiczenia usprawniające wargi :
- Balon. Nadymanie policzków, usta ściągnięte. Dzieci nabierają dużo powietrza i zatrzymują je w wydętych policzkach (balon). Na hasło „pękł” — przekłuwają palcami balonik. Słychać odgłos pękania: pssss.
- Ptaszek - Usta ułożone w „dziubek” i cmokamy (posyłamy buziaki do siebie).
- Rybka - Powolne otwieranie i zamykanie warg tworzących kształt koła.
- Masaż warg zębami; najpierw dolne zęby masują (lekko nadgryzają) górną wargę, potem odwrotnie - górne zęby masują dolną.
- Konik - parskanie wargami (zabawa w zmęczonego konia).
- Królik przesuwa pyszczek prawo i w lewo; przesuwaj ściągnięte wargi raz w prawo, raz w lewo.
- Ćwiczymy uśmiech. Dziecko maksymalnie oddala kąciki ust od siebie pokazując zęby (zęby trzonowe zaciśnięte). Można opowiedzieć o konkursie zwierząt na najpiękniejszy uśmiech.
- Całuski Przesyłanie sobie nawzajem całusków. Rodzic zwraca uwagę, czy przy głośnych cmoknięciach w powietrze wargi są ściągnięte „w ryjek”.
- Usta zaglądają do brzucha. Dziecko wciąga usta w głąb jamy ustnej.
- Policzki zaglądają do brzucha. Dziecko wciąga policzki w głąb jamy ustnej.
Ćwiczenia usprawniające język:
- Malarz. Język to pędzel. Dziecko naśladuje malowanie czubkiem języka kropek na podniebieniu. Za chwilę zmiana wzoru na kreski, koła, itp.
- Kotek oblizuje się (czubek języka okrąża szeroko otwarte wargi), mlaska, naśladuje zlizywanie mleka z talerzyka. Zziajany piesek. Dziecko naśladuje zmęczonego psa, który oddycha głośno, z językiem mocno wysuniętym na brodę. Opowiadając dziecku o psie można wplatać elementy z innych ćwiczeń — pies je, zlizuje językiem, szczerzy zęby, gryzie coś, ziewa, mlaska itp
- Czyszczenie zębów. Język czyści czubkiem po kolei zęby górne od strony wewnętrznej i zewnętrznej, a następnie zęby dolne, też z obu stron.
- Liczenie zębów. Dziecko dotyka czubkiem języka kolejnych zębów w górze buzi i na dole.
- Broda i wąsy. Dziecko sprawdza językiem, wyciągając go mocno w górę i w dół, czy nie rośnie mu broda i wąsy.
- Małpa. Zabawa z serii naśladowania zwierząt. Dziecko wprowadza język między górną wargę a górne zęby lub między dolną wargę a dolne zęby. Z taką miną biega i skacze jak małpka.
- Jaszczurka. Kilka płatków kukurydzianych leży na talerzyku. Dziecko ma je wszystkie zebrać posługując się tylko czubkiem języka.
- Cukierek. Dziecko wypycha raz jeden, raz drugi policzek czubkiem języka, udając, że trzymają w buzi landrynkę.
- Podrap się po podniebieniu. Po wyjaśnieniu dziecku, gdzie jest podniebienie, pokazujemy, jak czubek języka delikatnie je „drapie”.
- Śpiewak. Dziecko na dowolną melodie śpiewa sylaby la, la, la.
- Wahadełko. Zabawa polega na kierowaniu języka w kąciki ust bez dotykania językiem warg i zębów.
- Konik. Naśladuj stukot końskich kopyt, odbijając język od podniebienia.
- Dzięcioł stuka dziobem w drzewo, „stukaj” koniuszkiem języka w podniebienie tuż za górnymi zębami.
Bajka logopedyczna:
Twój język będzie małym misiem, a buzia jego domkiem. Mis obudził się wcześnie rano –
przeciągnął się (dziecko przeciąga się) i trochę poziewał (ziewa). Zrobił poranną gimnastykę:
kilka podskoków (unosi język do góry na wałek dziąsłowy przy otwartych ustach) i troszkę pobiegał
(wypycha językiem policzki). Na śniadanie zjadł miód (zlizuje czubkiem języka z podniebienia
miód). Potem umył ząbki (oblizuje językiem górne zęby po wewnętrznej stronie przy zamkniętych, a
następnie otwartych ustach). Zobaczył swoją mamę i przesłał jej całuski (cmoka ustami ). Razem
zanucili sobie ulubioną melodyjkę (nuci: la, la, la…).
3. Naśladujcie odgłosy otoczenia:
Szum wiatru, odkurzacza, odgłosy wydawane przez zwierzęta, warkot silnika samochodu, alarm
przejeżdżającej straży pożarnej, zasłyszaną melodię (można ją odtworzyć śpiewając la, la, la),
stukanie, dzwonienie, itp.
Wykorzystuj każdą okazję żeby prowokować dziecko do mówienia. Wyrażenia dźwiękonaśladowcze
są bardzo ważnym etapem w rozwoju mowy! W trakcie ich wypowiadania dziecko utrwala sobie
głoski oraz uczy się łączyć sylaby, np. be- be, pa- pa, ku- ku.
Jeśli dziecko ma trudności z wyrażeniami dźwiękonaśladowczymi – zacznij od tych, które zbudowane
są z samogłosek (aaaa, iiiiii, uuuuu, ooooo). Można nimi nazwać emocje, odgłosy zwierzątek i
otoczenia. Później przejdź do wyrażeń zawierających spółgłoski, które pojawiają się w mowie dziecka
najwcześniej – p, b, m (pa, ba, ma). Z czasem można zacząć łączyć sylaby (pa pa, mama).
4. Kiedy dziecko nazywa jakiś przedmiot „po swojemu” lub komunikuje się przy pomocy gestu
– nazwij głośno ten przedmiot, czy czynność, o którą mu chodzi.
5. Ucz dziecko koncentrowania wzroku na rozmówcy.
Patrz na dziecko kiedy do niego mówisz oraz kiedy oczekujesz od niego odpowiedzi.
6. Rób dziecku tzw. KĄPIEL SŁOWNĄ – mów do niego (komentuj) przy wykonywaniu każdej
wspólnej czynności: spaceru, ubierania, jedzenia, oglądania obrazków, rysowania, zabawy.
Nazywaj przedmioty (rzeczowniki), czynności (czasowniki), określenia (przymiotniki) i emocje.
Staraj się mówić powoli, modulować głosem i używać prostych słów. Twoja wypowiedź musi być dla
dziecka zrozumiała, a dzięki akcentowi i gestykulacji – barwna i interesująca.
7. Pokazuj dziecku różne przedmioty i nazywaj je.
Powinny to być przedmioty codziennego użytku, z którymi dziecko często ma kontakt, np. zabawki,
jedzenie, ubrania.
8. Oglądajcie wspólnie obrazki.
Opowiadaj dziecku co się na nich znajduje, wskazuj na różne przedmioty, zwierzątka, osoby, opisuj je,
nazywaj. Prowokuj także dziecko do mówienia poprzez proste pytania: Gdzie jest miś? Kto to? Jaki
ma kolor? Jest smutny, czy wesoły? Mały czy duży? Itp.
9. Zadawaj dziecku dużo krótkich, prostych pytań prowokujących do mówienia.
Jeśli nie potrafi na nie odpowiedzieć – Ty to rób.
10. Zachęcaj dziecko do udziału w codziennych czynnościach. Opowiadaj o tym, co robicie.
Mama je jabłko. Jabłko jest czerwone i słodkie. Zobacz.
Teraz ubierzemy sweter. Sweter jest zielony i miękki. Ma guziki.
To jest dom. Dom jest duży. Ma okna.
Umyj zęby. Gdzie masz zęby? Pokaż.
Ważne żeby zdania nie były zbyt skomplikowane, a słownictwo bliskie dziecku.
11. Nazywaj emocje:
Podczas czytania, oglądania obrazków, czy sytuacji z życia codziennego warto nazywać emocje.
np. Mama jest wesoła. Śmieje się.
Dziewczynka jest smutna. Płacze.
12. Wzmacniaj osiągnięcia werbalne dziecka poprzez pochwałę oraz powtórzenie
wypowiedzianego przez nie słowa.
13. Czytaj dziecku.
Warto poświęcić choćby 15-30 min dziennie na przeczytanie dziecku bajeczki. To nie tylko rozwija
wyobraźnię, lecz także poszerza zasób słownictwa, uczy koncentracji uwagi i daje dziecku poczucie
bliskości.
14. Dbaj o poprawność swoich wypowiedzi. Pamiętaj, że dziecko naśladuje właśnie Ciebie!
Nie posługuj się językiem dziecka. Nie spieszczaj nadmiernie form. Nie nazywaj przedmiotów,
czynności lub osób w taki sam sposób jak dziecko.
15. Wykonujcie zabawy rytmiczno-ruchowe.
Przykłady:
- Rodzic wystukuje rytm (np. na tamburynie, bębenku, klaszcząc w dłonie). Dziecko porusza się zgodnie z rytmem np. i wolne stukanie (idzie niedźwiedź) – dziecko idzie powoli, mocno stawiając nóżki na podłodze; cichsze, ale szybkie stukanie – dziecko porusza się lekko i szybko (idzie mały miś).
- Śpiewanie piosenki i jednoczesne pokazywanie części ciała:
Głowa – ramiona – kolana – pięty
Głowa – ramiona – kolana – pięty
Głowa – ramiona – kolana – pięty
Oczy – uszy – usta – nos.
Wiosną słonko mocniej świeci (naśladowanie uniesionymi dłońmi świecącego słonka),
Uwaga bociek nad nami leci! (naśladowanie ruchu skrzydeł bociana),
Na przywitanie bociana klaszczemy w kolana, (5 klaśnięć w kolana),
Ćwiczymy na jednej nodze stanie (stanie na jednej nodze około 5 s),
Naśladujemy klekotanie (kle, kle, kle…),
Bawimy się w żabek szukanie (naśladowanie chodu bociana, skoki na 1 nodze).
Wiosna ubiera drzewa w zielone pąki (rzucanie w górę zielonych, papierowych kulek),
Wesoło szemrzą mrówki, biedronki, bąki ( bzzz, bzzz, bzzz…),
Zielone skaczą żabki, grają sobie w łapki (5 skoków żabek),
w kałuży się moczą i wesoło rechoczą (naśladowanie rechotu żab: kum kum kum).
16. Ucz dziecko piosenek, wierszyków i wyliczanek.
Piosenki, wierszyki i wyliczanki rymują się, a dzięki swej melodyjności są łatwe do przyswojenia.
Zacznij od krótkich, nawet dwu wersowych form, by z czasem przechodzić do dłuższych.
Przykłady:
Co słychać na wsi
Co słychać? Zależy – gdzie.
Na łące słychać: Kle – kle!
Na stawie: kwa –kwa!
Na polu: kraaa!
Przy kurniku: Kukuryku!
Ko-ko-ko-ko-ko - w kurniku.
Koło budy słychać: Hau!
A na progu: Miau…
A co słychać w domu,
Nie powiem nikomu!
W.Chotomska
Odgłosy
Jedzie pociąg - fu, fu, fu,
Trąbi trąbka - tru, tu, tu,
A bębenek – bum, bum, bum,
Na to żabki - kum, kum, kum,
Woda w kranie – kap, kap, kap,
Konik człapie - człap, człap, człap,
Mucha bzyczy- bzy, bzy, bzy,
A wąż syczy - sss, sss, ssss,
Baran beczy - be, be, be,
A owieczki - me, me, me.
Wierszyk - masażyk „Idzie pani, wieje wietrzyk”
(słowa wiersza ilustrujemy ruchami dłoni po plecach dziecka)
Idzie pani: tup, tup, tup,
dziadek z laską: stuk, stuk, stuk.
Skacze dziecko: hop, hop, hop,
żaba robi dłuuuuugi skok.
Wieje wietrzyk: fiu, fiu, fiu,
kropi deszczyk: puk, puk, puk,
Deszcz ze śniegiem: chlup, chlup, chlup,
a grad w szyby: łup, łup, łup.
Świeci słonko, pada deszczyk.
Czy przeszył cię dreszczyk?
17. Zachęcaj do rysowania.
Komentuj co robisz, opowiadaj o tym, co widzisz na obrazku. Zadawaj pytania. Można także łączyć
rymowanki z rysowaniem.
np. „Auto”
To prostokąt i dwa koła
Z przodu kwadrat, z tyłu rura
Warczy, prycha i już wiecie
Że to AUTO ma być przecież!
„Pokoik laleczki”
Łóżko,
Kołdra,
Poduszeczka,
Pod kołderką śpi laleczka.
Szafa,
Krzesło
I stoliczek,
To laleczki pokoiczek.
Szczotka,
Ścierka
I śmietniczka,
Do sprzątania pokoiczek.
M. Kownacka
18. W czasie zabawy wcielajcie się w różne role.
Zabawy tematyczne (np. w kucharza, w sklep, u doktora ) nie tylko rozwijają wyobraźnię, lecz także
uczą naprzemienności ról, zasad zachowania w określonych sytuacjach komunikacyjnych oraz
poszerzają zasób słownictwa dziecka.
19. Kontroluj, czy dziecko rozumie Twoje polecenia.
Polecenia powinny być proste i dotyczyć czynności lub przedmiotów, które są dziecku bliskie.
Daj misia. (Kiedy o to prosimy nie wskazujemy palcem na misia!)
Pokaż oko.
Przynieś buty.
Połóż piłkę na krześle. itp
20. Nie wyręczaj dziecka w mówieniu. Nie przerywaj mu.
Jeśli ma trudność z wypowiedzeniem wyrazu, pozwól mu spokojnie dokończyć, po czym powiedz ten
wyraz jeszcze raz – poprawnie.
21. Nie śmiej się z jego wypowiedzi. Nie krzycz, jeśli jest niezrozumiała. Nie uciszaj.
To może wywołać zniechęcenie do mówienia.
22. Nie poprawiaj na raz wielokrotnie każdego słowa i każdej niegramatycznej wypowiedzi
dziecka.
23. Ważne, aby dziecko miało kontakt z innymi dziećmi i dorosłymi – to wzmocni w nim
potrzebę komunikowania się.
24. Nie wymagaj od dziecka, aby wymawiało głoski, na które fizjologicznie nie jest jeszcze
gotowe. Głoski syczące (s, z, c, dz) zjawią się najwcześniej dopiero po 4 roku życia a głoski szumiące
(sz, ż, cz, dż) i (r) – dopiero po 5 roku.
Logopeda – Monika Pośpiech